सिंधुदुर्ग किल्ला

सिंधुदुर्ग हा किल्ला सिंधुदुर्ग जिल्ह्यातील मालवणच्या किनाऱ्याजवळ सुमारे दीड किलोमीटर आत एका बेटावर आहे. सिंधुदुर्गाची निर्मिती हिंदवी साम्राज्याचे संस्थापक छत्रपती शिवाजी महाराज यांनी केली होती. हा किल्ला भारताच्या केंद्र सरकारचे संरक्षित स्मारक आहे. हा किल्ला मराठा साम्राज्याची किनारपट्टी राजधानी आणि शिवाजी महाराजांच्या काळात प्रमुख नौदल तळ म्हणून ओळखला जातो.

समुद्रातून उभ्या असलेल्या किल्ल्याच्या तटबंदी हे इथलं एक अनोखे आणि आश्चर्यकारक वैशिष्ट्य आहे. किल्ल्याच्या भिंतीची उंची आणि रुंदी किल्ल्याच्या संरचनेला भव्यता देते. या किल्ल्याचे प्रवेशद्वार उत्तर-पूर्व दिशेला आहे. असे मानले जाते की हा किल्ला एकेकाळी इमारतींनी भरलेला होता, परंतु आता फक्त एक तटबंदीने घेरलेला किल्ला राहिला आहे ज्यामध्ये काही मंदिरे आणि काही पहाण्यासारखे अवशेष वगळता फार काही उरलेले नाही.

सिंधुदुर्ग बेट-किल्ला १७ व्या शतकातील मराठा साम्राज्याचे शासक छत्रपती शिवाजी महाराज यांनी बांधला होता.

परदेशी (इंग्रजी, डच, फ्रेंच आणि पोर्तुगीज) व्यापार्‍यांच्या वाढत्या प्रभावाचा मुकाबला करणे आणि जंजिऱ्यातील सिद्धींचा उदय रोखणे हा त्याचा मुख्य उद्देश होता. १६६४ मध्ये हिरोजी इंदुलकर यांनी बांधकामाची देखरेख केली. खुर्ते बेट म्हणून ओळखल्या जाणार्‍या छोट्या बेटावर हा किल्ला बांधला गेला.

अरबी समुद्र आणि किनारी सुरक्षेतील नौदलाचे महत्त्व ओळखून छत्रपती शिवाजी महाराजांना कोकण परिसरात मजबूत किल्ला हवा होता. मुरुडजवळील सिद्धींचा जंजिरा जिंकण्याच्या विविध अयशस्वी प्रयत्नांनंतर त्यांनी १६६५ च्या सुमारास सिंधुदुर्ग म्हणून ओळखल्या जाणार्‍या या सागरी रत्नाची योजना आखली. मोठ्या बेटावर असलेल्या सिंधुदुर्गाच्या मुख्य किल्ल्याशिवाय, शिवाजी महाराजांनी लहान बेटाचे संरक्षण करण्यासाठी पद्मगड हा किल्ला बांधला. मुख्य किल्ला. शहराच्या समोरील मुख्य भूभागावर आणि खाडीच्या तोंडावर सुमारे दीड मैल उत्तरेस, राजकोट आणि सर्जेकोट किल्ले बांधले.

हा किल्ला बांधण्यासाठी शिवाजी महाराजांनी २०० वडेरा लोकांना आणले होते. किल्ल्याच्या बांधणीत ४००० पौंडांपेक्षा जास्त शिसे वापरण्यात आली आणि पायाभरणी केली गेली. २५ नोव्हेंबर १६६४ रोजी बांधकाम सुरू झाले. तीन वर्षांच्या कालावधीत बांधलेला हा सागरी किल्ला ४८ एकरांवर पसरलेला आहे, दोन मैल लांब तटबंदी आणि सुमारे ३० फूट उंचीच्या आणि १२ फूट रूंदीच्या तटबंदीच्या भिंती आहेत.

मोठ्या भिंती शत्रूंना आणि अरबी समुद्राच्या लाटा आणि भरती-ओहोटींना प्रतिबंधक म्हणून काम करण्याच्या दृष्टीने रचलेल्या होत्या. मुख्य प्रवेशद्वार अशा प्रकारे बांधलेले आहे की बाहेरून कोणीही ते ओळखू शकत नाही. काही बुरुजांवर गुप्त वाटा आहेत ज्याद्वारे किल्ल्याच्या बाहेर जाता येते.

सुमारे ५२ बुरुज सिंधुदुर्ग किल्ल्याच्या तटबंदीचे संरक्षण करतात.

दिल्ली दरवाज्यातून-मुख्य दरवाजाने किल्ल्यात प्रवेश करता येतो. त्याच्या स्थापत्य रचनेमुळे, गेट फक्त जवळूनच दिसतो आणि जणू काही भिंतींचा भाग आहे असे दिसते. असे सांगितले जाते की किल्ल्याच्या बांधकामाने छत्रपती शिवाजी महाराज खूपच समाधानी होते. किल्ल्याच्या वास्तुविशारदाच्या विनंतीवरून, किल्ल्याच्या आत आक ठिकाणी महाराजांच्या हाताचा ठसा आणि पायाचा ठसा जडवला आहे. हे दोन्ही ठसे देवळीमध्ये जतन करण्यात आलेले आहेत.

किल्ल्यावर पिण्याच्या पाण्याची काही टाकी आणि तीन गोड पाण्याच्या विहिरी देखील आहेत. गडावर जरी मारी मंदिर, श्री भवानी मंदिर आणि श्री शिव राजेश्वर मंदिर अशी तीन मंदिरे आहेत. छत्रपती राजाराम महाराजांनी बांधलेल्या श्री शिव राजेश्वर मंदिरात छत्रपती शिवाजी महाराजांची देवता म्हणून पूजा केली जाते. हे मंदिर लोकांमध्ये एक लोकप्रिय पर्यटक आकर्षण आहे. किल्ल्याच्या उत्तर-पश्चिम भागात एक समुद्रकिनारा देखील आहे.

या किल्ल्यावर पुर्वी पर्चंड प्रमाणात तोफा होत्या. शाहू महाराजांनी यातील अनेक तोफा वितळवून त्यामधून शेतकऱ्यांना नांगरणीची साहित्ये तयार करून दिली असा उल्लेख आहे.

किल्ल्यावर कायमस्वरूपी राहणाऱ्यांची संख्या आता कमी होत चालली आहे. बहुतेक रहिवासी बाहेर पडले आहेत परंतु काही कुटुंबे अजूनही किल्ल्यावर वास्तव्य करून आहेत. समुद्रामध्ये असल्याने प्रचंड भरती-ओहोटीमुळे पावसाळ्यात हा किल्ला पर्यटकांसाठी बंद असतो.

शिवजयंती, रामनवमी, जन्माष्टमी, महाशिवरात्री आणि गणेश चतुर्थी हे काही प्रमुख सण आहेत जे सिंधुदुर्गात मोठ्या प्रमाणावर साजरे केले जातात. एकुणच छत्रपतींच्या आरमाराच्या प्रमुख तळाला भेट देऊन शिवराजेश्वराचे दर्शन घेतल्याशिवाय मालवण फेरी अपुर्ण आहे.